Δρ. Αιμιλία Κρυπωτού: Ένα ταξίδι στη ζωή, την επιστήμη και τον αόρατο κόσμο των μικροβίων

Η επιστήμη δεν αφορά μόνο τα δεδομένα και τις ανακαλύψεις· απαιτεί επίσης επιμονή, σκοπό και τους ανθρώπους που ζωντανεύουν τα ερωτήματα. Η Δρ Αιμιλία Κρυπωτού είναι μια τέτοια επιστήμονας. 

Απέκτησε πτυχίο Βιολογίας από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και παρέμεινε εκεί για το διδακτορικό της στη Μοριακή Μικροβιολογία, μελετώντας πώς οι μύκητες εξαρτώνται από μικροσκοπικές πύλες στη μεμβράνη τους για να εισάγουν έτοιμα δομικά συστατικά που τους επιτρέπουν να αναπτύσσονται αποδοτικά. Η περιέργειά της την οδήγησε έπειτα στο Roslin Institute του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, όπου μελέτησε πώς το παθογόνο Listeria monocytogenes ρυθμίζει τη λοιμογόνο δράση του. Σήμερα είναι Associate Research Scientist στο Πανεπιστήμιο Yale, εστιάζοντας σε ένα φιλικό βακτήριο που κατοικεί στο ανθρώπινο έντερο και στις μοριακές τακτικές με τις οποίες αντεπεξέρχεται στις διατροφικές μας αλλαγές. Καθ’ όλη την πορεία της έχει ισορροπήσει απαιτητική έρευνα και σημαντικές αλλαγές ζωής, μαθαίνοντας την αξία της ανθεκτικότητας απέναντι στις προκλήσεις. Το ερευνητικό ταξίδι της Δρ Κρυπωτού δείχνει πώς μια γυναίκα στην επιστήμη μπορεί να ηγείται με μυαλό και καρδιά, φωτίζοντας τον αόρατο κόσμο των μικροβίων και εμπνέοντας την επόμενη γενιά.

Μπορείς να μας μιλήσεις για την έρευνά σου και τι σε οδήγησε να ασχοληθείς με τη μικροβιολογία;

Μελετώ ένα συμβιωτικό βακτήριο που ζει στο ανθρώπινο έντερο. Πρόκειται για ένα από τα «καλά» βακτήρια που προάγουν την υγεία του ανθρώπου. Πριν από μερικά χρόνια, άρχισα να μαθαίνω για αυτούς τους μικροοργανισμούς που υπάρχουν μέσα μας και για το πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν στην υγεία μας. Οποιαδήποτε διαταραχή στις κοινότητες αυτών των μικροβίων μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα ή ακόμη και σε ασθένειες. Αυτό με γοήτευσε και ήθελα να κατανοήσω πώς αυτά τα βακτήρια καταφέρνουν να επιβιώνουν μέσα στο έντερο και πώς επηρεάζονται από τη διατροφή μας. Η έρευνά μου εστιάζει στην αναγνώριση των μοριακών παραγόντων και μηχανισμών που τα βοηθούν να αντέχουν όταν εκτίθενται σε διαφορετικά είδη τροφών ή σε περιόδους νηστείας, όταν δηλαδή ο ξενιστής δεν τρέφεται.

Τι σε έκανε να ενδιαφερθείς για τη μικροβιολογία και τη μοριακή βιολογία; Υπήρξε κάποια στιγμή που καθόρισε την πορεία σου;

Κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών μου σπουδών, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω πολλά διαφορετικά πεδία της βιολογίας, όμως η μικροβιολογία μου παρακίνησε το ενδιαφέρον. Με εντυπωσίασε το πόσο εύκολα μπορεί κανείς να τροποποιήσει το DNA των μικροοργανισμών και να κάνει μεγάλης κλίμακας γενετικές αναλύσεις για να ανακαλύψει νέους φαινοτύπους. Παράλληλα, συνειδητοποίησα ότι δεν αισθανόμουν άνετα να δουλεύω με πειραματόζωα. Ένιωθα μεγάλη ενοχή τις λίγες φορές που χρειάστηκε να θυσιάσω ποντίκια για πειράματα, και έτσι κατευθύνθηκα προς τη μελέτη μικροβίων. Όσον αφορά τη μοριακή βιολογία, πάντα με συνάρπαζε η ανάγκη να καταλάβω πώς λειτουργούν τα κύτταρα και το ρόλο  του DNA, RNA και των πρωτεϊνών. Η επαγγελματική μου πορεία διαμορφώθηκε μέσα από ευκαιρίες που προέκυψαν και τις οποίες προσπάθησα να αξιοποιήσω στο έπακρο. Ακολουθούσα πάντα τα επιστημονικά θέματα που με ενδιέφεραν και ήθελα να τα κατανοήσω σε βάθος, και αυτό τελικά με έφερε εδώ που βρίσκομαι σήμερα.

Η δουλειά σου γεφυρώνει τη βασική έρευνα με την πιθανή κλινική εφαρμογή, ιδιαίτερα στην κατανόηση της μικροχλωρίδας του ανθρώπινου εντέρου. Πώς επιλέγεις ποια ερωτήματα να διερευνήσεις και πώς ισορροπείς την επιστημονική περιέργεια με την πρακτική σημασία των ευρημάτων σου;

Το βασικό ερώτημα της έρευνάς μου είναι πώς η διατροφή επηρεάζει τα βακτήρια που ζουν στο έντερό μας. Στο εργαστήριο, καλλιεργούμε συμβιωτικά βακτήρια υπό την παρουσία διαφορετικών τύπων υδατανθράκων ή σε συνθήκες νηστείας, για να μελετήσουμε τους μοριακούς μηχανισμούς πίσω από τις αντιδράσεις τους. Αν και το έργο μας ανήκει κυρίως στη βασική έρευνα, η κατανόηση της βιολογίας αυτών των μικροβίων είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη κλινικών εφαρμογών. Αυτή η σύνδεση ανάμεσα στη θεμελιώδη γνώση και στην πρακτική εφαρμογή καθορίζει τα ερωτήματα που επιλέγω να εξερευνήσω. Ένα παράδειγμα είναι η ανάπτυξη προβιοτικών συμπληρωμάτων, ειδικά σχεδιασμένων ώστε να επιβιώνουν στο έντερο για τη θεραπεία εντερικών διαταραχών. Ωστόσο αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν κατανοήσουμε πώς λειτουργούν τα μικρόβια του εντέρου και ποιες συνθήκες βοηθούν την ενίσχυση ή αποδυνάμωση τους. 

Η δομική βιολογία και η μοριακή μικροβιολογία είναι απαιτητικοί τομείς. Μπορείς να μας περιγράψεις μία πρόσφατη μελέτη σου με απλό τρόπο, ώστε να κατανοηθεί από το ευρύ κοινό;

Το γενικό δόγμα της βιολογίας υποστηρίζει ότι μια πρωτεΐνη έχει μια συγκεκριμένη δομή, και αυτή η δομή σχετίζεται άμεσα με τη λειτουργία της. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι κάποιες πρωτεΐνες λειτουργούν ακριβώς επειδή δεν έχουν σταθερή δομή. Η δική μου έρευνα επικεντρώνεται σε μια τέτοια πρωτεΐνη, η οποία διαθέτει μία μη δομημένη περιοχή που αποδεικνύεται απαραίτητη για την επιβίωση στο έντερο. Ανακαλύψαμε ότι αυτή η περιοχή βοηθά την πρωτεΐνη να σχηματίζει συσσωματώματα, γνωστά ως "μοριακά συμπλέγματα", μέσα στο κύτταρο. Αυτά τα μοριακά συμπλέγματα μεταβάλλουν τη λειτουργία της πρωτεΐνης, ενεργοποιώντας την έκφραση γονιδίων που είναι απαραίτητα για την αποίκιση του εντέρου. Αν και παρόμοια φαινόμενα πρωτεϊνικών συσσωματώσεων έχουν παρατηρηθεί σε ευκαρυωτικούς οργανισμούς, εμείς ήμασταν οι πρώτοι που δείξαμε ότι συμβαίνουν και σε συμβιωτικά βακτήρια του εντέρου [1]. Το σημαντικό είναι ότι αυτή η διαδικασία αποδεικνύεται κρίσιμη για την ικανότητα του μικροβίου να εγκατασταθεί στο έντερο.

Κάθε πορεία έχει τις δυσκολίες της. Ποια ήταν μία από τις πιο δύσκολες στιγμές στην καριέρα σου και πώς την αντιμετώπισες;

Όπως και για πολλούς άλλους, η πανδημία ήταν μία από τις πιο δύσκολες περιόδους στην καριέρα μου. Υπήρχε μεγάλη αβεβαιότητα, διαρκές άγχος και ταυτόχρονα πίεση να συνεχιστεί η ερευνητική δραστηριότητα. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της καραντίνας, όταν ήμουν κλεισμένη στο διαμέρισμά μου, υπήρχε η απαίτηση να παραχθούν νέα επιστημονικά δεδομένα, έστω και μέσα από εργασία στον υπολογιστή. Δεν είχα άλλη επιλογή από το να συνεχίσω την προσπάθεια με όποιον τρόπο μπορούσα. Τελικά, μέρος της δουλειάς που έγινε τότε, οδήγησε σε νέα ευρήματα που ετοιμάζομαι να δημοσιεύσω. Εκείνη η περίοδος με βοήθησε να επαναπροσδιορίσω τις προτεραιότητές μου στη ζωή και να συνειδητοποιήσω τη σημασία του να επιδιώκω καλύτερη ισορροπία μεταξύ προσωπικής ζωής και δουλειάς.

Η επιστήμη συχνά συνοδεύεται από απορρίψεις και αποτυχημένα πειράματα. Πώς διατηρείς το κίνητρό σου και τι συμβουλή θα έδινες σε νέους επιστήμονες που αντιμετωπίζουν αντιξοότητες; 

Το σημαντικότερο μάθημα που παίρνει κανείς όταν αποφασίζει να κάνει διδακτορικό είναι πώς να διαχειρίζεται την αποτυχία και την απόρριψη. Θα έλεγα ότι πάνω από το 60% του χρόνου μου αφιερώνεται στην προσαρμογή και τη βελτιστοποίηση αποτυχημένων πειραμάτων, προκειμένου να φτάσω στα λίγα εκείνα που αποδίδουν και οδηγούν σε νέα και συναρπαστικά αποτελέσματα. Το κίνητρό μου όλα αυτά τα χρόνια έχει στηριχθεί στη δική μου περιέργεια και επιμονή. Για μένα η έρευνα είναι σαν ένα παζλ που θέλω πάντα να λύσω, να φτάσω στο «πώς» και το «γιατί». Οι αποτυχίες με έκαναν πιο προσεκτική και απαιτητική τόσο με τα δικά μου όσο και με τα αποτελέσματα των άλλων. Με βοήθησαν να γίνω καλύτερη επιστήμονας, δίνοντας έμφαση στον σωστό σχεδιασμό των πειραμάτων και στην ακρίβεια. Η αποτυχία είναι μέρος της διαδικασίας. Πάντα απογοητεύει, αλλά όταν έρθει η επιτυχία, η ικανοποίηση είναι πολύ μεγαλύτερη!

Ανατρέχοντας στην πορεία σου, ποιο επίτευγμα σε γεμίζει περισσότερο υπερηφάνεια;

Το μεγαλύτερο επίτευγμα στην καριέρα μου ήταν η δημοσίευση μέρους της έρευνάς μου στο υψηλού κύρους περιοδικό Science. Ξεκινώντας από ένα εργαστήριο στην Ελλάδα, θαύμαζα πάντα τους επιστήμονες που δημοσίευαν στα μεγάλα επιστημονικά περιοδικά, όπως το Nature, το Cell ή το Science. Μου φαινόταν σαν ένα άπιαστο όνειρο. Το να δω το όνομά μου εκεί ήταν μια στιγμή βαθιάς ανταμοιβής.

Είσαι επίσης μια νέα μητέρα: πώς καταφέρνεις να ισορροπήσεις τη μητρότητα με τις απαιτήσεις της ερευνητικής σου καριέρας;

Η επιστροφή στη δουλειά μετά την άδεια μητρότητας ήταν αρκετά δύσκολη. Συχνά γίνεται λόγος για τη διαταραχή συγκέντρωσης κατά την κύηση- κοινώς γνωστή ως «pregnancy brain», αλλά προσωπικά βίωσα τη μεγαλύτερη δυσκολία μετά τον τοκετό, λόγω της στέρησης ύπνου. Δυσκολευόμουν να συγκεντρωθώ ακόμη και σε απλές δραστηριότητες και ένιωθα ότι δεν μπορούσα να παρακολουθήσω επιστημονικές παρουσιάσεις ή συζητήσεις. Ευτυχώς, με τον καιρό τα πράγματα βελτιώθηκαν. Πλέον προσπαθώ να εργάζομαι όσο το δυνατόν πιο αποδοτικά τις ώρες που βρίσκομαι στο εργαστήριο, ώστε να αφιερώνω ποιοτικό χρόνο στον γιο μου όταν είμαι στο σπίτι. Παλαιότερα συνήθιζα να εργάζομαι και τα βράδια ή τα Σαββατοκύριακα. Τώρα, αυτός ο χρόνος είναι αφιερωμένος στην οικογένειά μου. Μόνο όταν κοιμηθεί το παιδί, ενδέχεται να συνεχίσω μερικές εκκρεμότητες. Έχω πλέον μάθει να διαχειρίζομαι διαφορετικά την ενέργεια και την προσπάθειά μου.

Ποιες είναι οι προσδοκίες και οι φιλοδοξίες σου για τα επόμενα βήματα στην καριέρα σου;

Μετά από πολλά χρόνια ερευνητικής δραστηριότητας, στόχος μου είναι να αναλάβω έναν ηγετικό ρόλο που θα μου επιτρέψει να καθοδηγώ και να στηρίζω νέους ερευνητές ώστε να πετύχουν τους στόχους τους. Η μέχρι τώρα πορεία μου μού έχει δώσει ένα ευρύ φάσμα δεξιοτήτων, το οποίο θέλω να αξιοποιήσω πλήρως μεταβαίνοντας σε ένα πιο εφαρμοσμένο περιβάλλον, συμμετέχοντας σε έργα με άμεσο αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία.

Ποια είναι μια συμβουλή που θα ήθελες να είχες ακούσει νωρίτερα και που θα έδινες σήμερα σε κάποιο άτομο που σκέφτεται να ακολουθήσει ερευνητική καριέρα;

Αυτή τη στιγμή τόσο η ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και η βιομηχανία αντιμετωπίζουν προκλήσεις, με μεγάλη αβεβαιότητα και περιορισμένη χρηματοδότηση. Αυτό καθιστά την εύρεση ερευνητικής θέσης ιδιαίτερα απαιτητική, καθώς η αγορά είναι γεμάτη από εξαιρετικά καταρτισμένους υποψηφίους. Κάτι που θα ήθελα να είχα συνειδητοποιήσει  νωρίτερα στην πορεία μου είναι η σημασία της απόκτησης ενός ευρέος συνόλου τεχνικών δεξιοτήτων. Όσο περισσότερα προσόντα καλλιεργείς, τόσο πιο ευέλικτη και ανταγωνιστική γίνεσαι, είτε επιλέξεις την ακαδημαϊκή πορεία είτε τη βιομηχανία. Αυτό σου δίνει και την ελευθερία να αποφασίσεις ποιο περιβάλλον σου ταιριάζει καλύτερα. Η έρευνα δεν είναι για όλους. Απαιτεί εσωτερικό κίνητρο και επιμονή. Ωστόσο, προσφέρει πολύτιμα εφόδια που μπορούν να αξιοποιηθούν και σε άλλες επαγγελματικές διαδρομές. Η περιέργεια, η διάθεση για μάθηση και η δεκτικότητα σε νέες εμπειρίες κάνουν τη διαφορά.

Συνδεθείτε με την Δρ. Αιμιλία Κρυπωτού στο LinkedIn.

Πηγές:
[1] Emilia Krypotou et al. ,Bacteria require phase separation for fitness in the mammalian gut.Science379,1149-1156(2023).DOI:10.1126/science.abn7229