Επιστήμη αποτυπωμένη σε καμβά: Η Mοντέρνα Tέχνη μέσα από το πρίσμα των Επιστημών

Πόσο διαφέρουν η Τέχνη και η Επιστήμη; 

Τα καλλιτεχνικά έργα είναι επηρεασμένα από επιστημονικά ευρήματα και αναθεωρημένες επιστημονικές προσεγγίσεις της ιστορικής περιόδου που ανήκουν. Ο αντικατοπτρισμός των επιστημονικών ιδεών στη ζωγραφική ή τη γλυπτική είναι φαινόμενο που παρατηρείται ανά τους ιστορικούς χρόνους. Καλλιτέχνες όπως ο Leonardo Da Vinci και ο Pablo Picasso, έχουν επηρεαστεί από την επιστημονική πρόοδο προσφέροντας έργα απελευθερωμένα από παλαιές νόρμες. 

Οι επιστήμονες από την άλλη, δεινοί και αφιερωμένοι παρατηρητές του κόσμου, προσπαθούν με τα εργαλεία της επιστήμης -το πείραμα, την επιστημονική μέθοδο ή την γλώσσα και την αυτοσυνέπεια των μαθηματικών- να κατανοήσουν και να σκιαγραφήσουν τον φυσικό κόσμο. Με κοινό άξονα την προσέγγιση της αλήθειας, είτε αυτή πηγάζει από την αισθητική αντίληψη ενός καλλιτέχνη είτε από τον ορθολογικό τρόπο σκέψης ενός/μιας επιστήμονα, διαπιστώνουμε πως η Τέχνη και η Επιστήμη συμπλέουν, βοηθώντας τον άνθρωπο να κατανοήσει και να βιώσει τον κόσμο.

Στο πέρασμα του χρόνου η επιστήμη εξελίσσεται ενώ η τέχνη αλλάζει μορφές μέσα από κινήματα, όπως για παράδειγμα τον Ιμπρεσιονισμό, τον Μοντερνισμό ή τον Γαλλικό Κυβισμό. Η εποχή του ρεύματος του μοντερνισμού ξεκινά από τα τέλη του 19ου αιώνα και χαρακτηρίζεται από την επανάσταση χρωμάτων και σχηματικών γεωμετρικών απεικονίσεων. Αυτό έρχεται σε άμεση συνάφεια με την επιστημονική εξέλιξη της εποχής εκείνης. Η ανακάλυψη του τηλεφώνου, του ασύρματου, η Δαρβινική θεωρία της εξέλιξης των ειδών, η Κβαντική Φυσική φέρει πλέον τη διαφορετική απεικόνιση του χώρου, του χρόνου, του φωτός και των αναλογιών γενικότερα. Αξίζει λοιπόν να μελετήσουμε την τέχνη μέχρι τη σύγχρονη εποχή, μέσα από ένα πρίσμα επιστημονικό. Μια τέτοια ανάγνωση, μας επιτρέπει να διεισδύσουμε στην αντίληψη μας για τον φυσικό κόσμο.

Η ζωγραφική αλλάζει

Η τεχνολογική εφεύρεση της φωτογραφίας σηματοδοτεί την απαρχή του μοντερνισμού, τον Ιμπρεσιονισμό (impression=εντύπωση). Η ζωγραφική πια αλλάζει. Ο άνθρωπος μέσω της φωτογραφίας συνηθίζει να βλέπει τα αντικείμενα πιο ζωντανά καθώς το φως αποτυπώνεται διαφορετικά. Αυτό ακριβώς το «μη στατικό» και η δυναμική έκφραση της φωτογραφίας μπαίνει με τη μορφή ζωηρών χρωμάτων στα εικαστικά έργα. Ο Γάλλος ζωγράφος, Claude Monet, παρατήρησε ότι τα χρώματα και οι σκιές επηρεάζονται έντονα από το φως της ημέρας. Θέλησε λοιπόν να καταγράψει την οπτική αυτή εντύπωση στα αντικείμενα, περιλαμβάνοντας επίσης επιδράσεις ανάλογα με την εποχή, τον καιρό και την ώρα.

Το καλλιτεχνικό ρεύμα που ακολουθεί τον Ιμπρεσιονισμό είναι ο Μετα-Ιμπρεσιονισμός, ή Πουαντιγισμός (από τη γαλλική λέξη point που σημαίνει κουκκίδα ή στίγμα). Η καθαρή επιρροή από τα επιστημονικά πειράματα των φυσικών Maxwell και Helmholtz αποτυπώνεται στον Πουαντιγισμό. O Maxwell μάλιστα και η έρευνα του για τη σχέση φωτός-χρώματος αποτέλεσε πηγή ιδεών για ένα ολόκληρο καλλιτεχνικό ρεύμα που ακολούθησε. Ο Georges Seurat, Γάλλος ζωγράφος και υποκινητής του Μετα-Ιμπρεσιονισμού ήταν γοητευμένος από την επιστήμη και τις εφαρμογές της στην τέχνη. Επηρεασμένος από τη θεωρία των χρωμάτων, εφαρμόζει τα χρώματα σε διακριτά σημεία, δηλαδή σε μικροσκοπικές κουκκίδες, αντί να τα αναμειγνύει. H τεχνική των σημείων, βασίζεται στη φυσική κλίση του ματιού να αναμειγνύει τα χρώματα σε ένα φαινόμενο που ονόμασε «Χρωμο-Φωτισμό» (σήμερα γνωστό ως Ντιβιζιονισμός). Οι επιστημονικές του επιρροές μάλιστα συνοψίζονται στη φράση του, Κάποιοι λένε ότι βλέπουν την ποίηση στους πίνακές μου· εγώ βλέπω μόνο την επιστήμη.

Άλλες τεχνολογικές εξελίξεις και εικαστικά έργα

Η ανακάλυψη και η εξέλιξη των ακτίνων Χ, του ηλεκτρονίου και των ραδιοκυμάτων έδωσε μια νέα αντίληψη στις διαστάσεις του χώρου. Αλλάζει πλέον η αίσθηση του βάθους, του όγκου και η τονική κλίμακα των έργων. Θα λέγαμε λοιπόν πως, η σύγχρονη φυσική καταφέρνει να επηρεάζει, κατά κάποιον τρόπο, τα αισθητήρια όργανα του ανθρώπου. Η Κβαντική Φυσική με τους Max Planck και Niels Bohr σηματοδοτεί την αδυναμία της αντικειμενικής παρατήρησης με αυτό να αποτυπώνεται άμεσα στα εικαστικά έργα. Η Θεωρία της Σχετικότητας του Einstein, η ισοδυναμία μάζας και ενέργειας και ο συσχετισμός αυτών με την ορμή και την ταχύτητα δίνουν και πάλι άλλη μορφή στην τέχνη. Συνέπεια αυτής είναι η διαστολή του χρόνου στα έργα και η συστολή του μήκους. Ένα κλασικό παράδειγμα μοντέρνας τέχνης είναι οι πίνακες του Picasso στα κυβικά έργα του οποίου, ο χωρο-χρόνος αλλάζει με την προθήκη της τέταρτης γεωμετρικής διάστασης. Κάπως έτσι ο Κυβισμός έχει εισβάλει στη δυτική κουλτούρα του 20ου αιώνα και οδήγησε σε νέα κινήματα τέχνης, όπως αυτό του φουτουρισμού. Τελικά, οι Pablo Picasso και Albert Einstein, όπως σημειώνει ο συγγραφέας Arthur Miller, δούλευαν πάνω στο ίδιο πρόβλημα:

Στο πώς να αναπαραστήσουν τον χώρο και τον χρόνο σε εκείνη ακριβώς τη στιγμή της ιστορίας κατά την οποία έγινε φανερό ότι οι διαισθητικές αντιλήψεις μας για τις οντότητες δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Η σχετικότητα του χρόνου με την ταυτόχρονη επιστημονική και καλλιτεχνική προσέγγιση, μας φέρνει στο σημείο να κλείσουμε με μια αγαπημένη αλληγορία: Τα καλύτερα θεωρήματα είναι σαν τα λουλούδια: ανθίζουν ταυτόχρονα, κάθε πρωί, σε όλα τα μέρη του κόσμου!

Πηγές:
[ΕΝ] [1] R.P Feynman “Six Easy Pieces”, Reading, MA: Helix Books, 1994, [2] A.I. Miller, Einstein, Picasso: Space, time and the beauty that causes havoc, New York: Basic Books, Inc., 2001, [3] M. Norton Wise, Neo-Classical Aesthetics of Art and Science: Hermann Helmholtz and the Frog-Drawing Machine 
 
[GR] [1] Ε. Γέμτου, Τέχνη και Επιστήμη. Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις στη Μοντέρνα και Σύγχρονη Τέχνη μέσα από την Επίδραση της Επιστήμης, Επίκεντρο, 2018, [2] Νίκος Στάγκος, Έννοιες της Μοντέρνας Τέχνης. Από τον Φωβισμό στον Μεταμοντερνισμό, Αθήνα: ΜΙΕΤ, 2003, [3] Ε. Γλύκατζη-Αρβελέρ, Πολιτισμός και Ελληνισμός. Προσεγγίσεις, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2007, σελ. 17-30