Brain Fog: Το καθημερινό μυστήριο του μυαλού μας

Μία ερώτηση που συχνά έρχεται στο μυαλό είναι: Γιατί να μελετάμε την επιστήμη, αν δεν μπορούμε να εξηγήσουμε τα απλά πράγματα που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας;

Στη νέα μας θεματική, «Η Επιστήμη της Καθημερινής Ζωής», εξερευνούμε την επιστήμη πίσω από φαινομενικά απλά αλλά συχνά αινιγματικά φαινόμενα, ξεκινώντας με κάτι που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει: το γνωστό brain fog.

Όλοι έχουμε βρεθεί σε αυτή την κατάσταση, να κοιτάμε την οθόνη χωρίς να μπορούμε να συγκεντρωθούμε, να διαβάζουμε την ίδια πρόταση ξανά και ξανά, ή να μπαίνουμε σε ένα δωμάτιο και να ξεχνάμε γιατί πήγαμε εκεί. Αυτή η πνευματική «θολούρα» περιγράφεται συνήθως ως brain fog. Τι είναι όμως πραγματικά και γιατί συμβαίνει, ακόμη και όταν δεν είμαστε άρρωστοι;

Αν και δεν αποτελεί επίσημη ιατρική διάγνωση, ο όρος brain fog έχει καθιερωθεί για να περιγράψει μια προσωρινή πνευματική δυσλειτουργία. Συνήθως επηρεάζει την προσοχή, τη μνήμη, την ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών και τη διαύγεια σκέψης και μπορεί να προκληθεί από ποικίλους καθημερινούς παράγοντες. Πολλοί το περιγράφουν ως αίσθημα νοητικής «θολούρας», σαν να μην λειτουργεί πλήρως ο εγκέφαλος [1].

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο;

Το brain fog φαίνεται να σχετίζεται με διακυμάνσεις στα επίπεδα νευροδιαβιβαστών και ορμονών ή με διαταραχές στον ενεργειακό μεταβολισμό του εγκεφάλου. Αυτές οι φυσιολογικές αλλαγές επηρεάζουν σημαντικές περιοχές του εγκεφάλου, όπως τον προμετωπιαίο φλοιό, που είναι υπεύθυνος για την προσοχή και τη λήψη αποφάσεων, τον ιππόκαμπο, που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη μνήμη, και τον θάλαμο, ο οποίος λειτουργεί ως κέντρο μεταβίβασης αισθητηριακών και γνωστικών πληροφοριών [1]. Πρόσφατες μελέτες για το brain fog που σχετίζεται με τον COVID-19 προσφέρουν νέες γνώσεις για τον μηχανισμό εμφάνισής του. Φαίνεται πως ο ιός μπορεί να συνεχίσει να επηρεάζει το σώμα ακόμη και μετά την υποχώρηση των αναπνευστικών συμπτωμάτων, μεταβάλλοντας το μικροβίωμα. Αυτή η διαταραχή μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη παραγωγή σεροτονίνης, με αποτέλεσμα τη γνωστική «θολούρα» [2,4].

Για να κατανοήσουμε τι πάει στραβά κατά τη διάρκεια του brain fog, είναι χρήσιμο να δούμε πώς λειτουργεί η γνωστική λειτουργία υπό φυσιολογικές συνθήκες. Η γνωστική λειτουργία περιλαμβάνει όλες τις νοητικές διεργασίες που μας επιτρέπουν να αντιλαμβανόμαστε, να μαθαίνουμε, να θυμόμαστε και να παίρνουμε αποφάσεις. Ένα βασικό στοιχείο είναι η εκτελεστική λειτουργία, δηλαδή η ικανότητά μας να ρυθμίζουμε τη συμπεριφορά μας, να σχεδιάζουμε ενέργειες και να προσαρμοζόμαστε σε νέες καταστάσεις. Η εκτελεστική λειτουργία αποτελείται από αλληλοσυνδεόμενες δεξιότητες. Οι συγκεκριμένες λειτουργίες βοηθούν το άτομο να εστιάζει, να προσαρμόζεται και να διαχειρίζεται τις ενέργειές του μέσω δεξιοτήτων όπως η προσοχή, η μνήμη, η ευελιξία σκέψης και η συναισθηματική ρύθμιση. Επιτρέπουν επίσης τον αποτελεσματικό σχεδιασμό, την επίλυση προβλημάτων και την κατάλληλη ανταπόκριση στο περιβάλλον [3].
 

Οι λειτουργίες αυτές συντονίζονται κυρίως από περιοχές του μετωπιαίου φλοιού. Ο θάλαμος επεξεργάζεται τις αισθητηριακές πληροφορίες και τις μεταβιβάζει σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου, λαμβάνοντας ταυτόχρονα ανατροφοδότηση από τον φλοιό. Ακριβώς κάτω από τον θάλαμο βρίσκεται ο υποθάλαμος, που ρυθμίζει ζωτικές λειτουργίες του σώματος όπως η θερμοκρασία, ο μεταβολισμός, η πείνα και η έκκριση ορμονών, συνδέοντας έτσι τη λειτουργία του εγκεφάλου με τις σωματικές καταστάσεις. Ο θάλαμος επίσης επικοινωνεί με την παρεγκεφαλίδα, μια δομή που αν και παραδοσιακά σχετίζεται με τον κινητικό συντονισμό, συμμετέχει και στην επεξεργασία της γλώσσας και της προσοχής. Το εγκεφαλικό στέλεχος, παρότι δεν εμπλέκεται άμεσα στις εκτελεστικές λειτουργίες, ελέγχει ζωτικές λειτουργίες όπως η αναπνοή και ο καρδιακός ρυθμός και συμβάλλει στη διατήρηση της συνείδησης μέσω των διασυνδέσεών του με τα ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα [5].

Η κατανόηση του brain fog απαιτεί κατανόηση του πόσο ευαίσθητα και αλληλένδετα είναι τα συστήματα του εγκεφάλου. Όταν έστω και ένα μέρος αυτού του πολύπλοκου δικτύου διαταραχθεί, από ασθένεια, άγχος, κακό ύπνο ή διατροφικές ανεπάρκειες, η πνευματική μας διαύγεια μπορεί να μειωθεί. Η θετική πλευρά είναι ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, το brain fog είναι προσωρινό και μπορεί να αντιμετωπιστεί εφόσον εντοπιστούν και διορθωθούν τα υποκείμενα αίτιά του.
 

Πηγές:
[1] McWhirter L, Smyth H, Hoeritzauer I, Couturier A, Stone J, Carson AJ. What is brain fog? J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2023 Apr;94(4):321-325. doi: 10.1136/jnnp-2022-329683. Epub 2022 Dec 6. PMID: 36600580.

[2] American Medical Association. What doctors wish patients knew about long COVID-19 brain fog (https://www.ama-assn.org/delivering-care/public-health/what-doctors-wish-patients-knew-about-long-covid-19-brain-fog). Last updated 2/17/2023. Accessed 5/3/2024.

[3] Kverno K. Brain Fog: A Bit of Clarity Regarding Etiology, Prognosis, and Treatment (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34714198/). J Psychosoc Nurs Ment Health Serv. 2021 Nov;59(11):9-13. Accessed 5/3/2024.

[4] National Institutes of Health (U.S.). Shining a Light on Long COVID Brain Fog (https://covid19.nih.gov/news-and-stories/shining-light-long-covid-brain-fog). Last updated 12/2023. Accessed 5/3/2024.

[5] Hall, Catherine N. "Exploring the Brain: A Tour of the Structures and Cells of the Nervous System." Introduction to Biological Psychology, University of Sussex Library, 2023.