Ρίχνοντας φως στην τέχνη: H Φασματοσκοπία Ραμάν ως ένα σημαντικό σύγχρονο εργαλείο για τη μελέτη της τέχνης

Η Φασματοσκοπία Ραμάν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για γνωματεύσεις αυθεντικότητας έργων τέχνης, για τη βέλτιστη συντήρησής τους και για την κατανόηση της ιστορίας της τέχνης.

H μέθοδος βασίζεται στην ανελαστική σκέδαση φωτός κατά την οποία η συχνότητα του προσπίπτοντος φωτός σε μια επιφάνεια είναι διαφορετική από αυτή του σκεδαζόμενου φωτός. Έτσι, όταν φως συγκεκριμένης συχνότητας (λέιζερ) προσπίπτει σε μια επιφάνεια, είναι δυνατό να σκεδαστεί σε διαφορετικές συχνότητες και με διαφορετικές εντάσεις, που σχετίζονται με τις ιδιότητες της προσπίπτουσας επιφάνειας που μελετάμε. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να καταγραφούν σε ένα φάσμα Ραμάν, το οποίο είναι μοναδικό για κάθε υλικό. 

Η φασματοσκοπία Ραμάν μπορεί να εφαρμοστεί στην επιφάνεια ενός έργου τέχνης (πίνακας, κόσμημα, γλυπτό, κεραμικά κλπ.) με αποτέλεσμα την αναγνώριση των χρωμάτων και υλικών που έχουν χρησιμοποιηθεί σε αυτό. Έχοντας βάσεις δεδομένων με χρώματα και υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, σε διαφορετικούς τόπους και από διαφορετικές/ούς καλλιτέχνες/ιδες, μπορούμε να κάνουμε ένα ταξίδι στο χρόνο και να λύσουμε αναπάντητα ερωτήματα.  Σε ποιες περιπτώσεις είναι όμως χρήσιμες αυτές οι πληροφορίες;

Γνωματεύσεις αυθεντικότητας έργων τέχνης

Δεν είναι λίγες οι φορές που έργα τέχνης έχουν κλαπεί ή πλαστογραφηθεί με αποτέλεσμα να κρίνεται απαραίτητη η γνωμάτευση αυθεντικότητας. Με τη φασματοσκοπία Ραμάν είναι δυνατό να μελετηθούν τα υλικά που τα συνθέτουν και, χάρη στις βάσεις δεδομένων που υπάρχουν, να συνδυαστούν με συγκεκριμένες/ους καλλιτέχνες, γεωγραφική τοποθεσία και ιστορική περίοδο και να ρίξουν φως στη γνησιότητα του έργου.

Συντήρηση και αποκατάσταση έργων τέχνης

Σε αυτή την περίπτωση, η φασματοσκοπία Ραμάν μας επιτρέπει κάτι ανάλογο με ένα ταξίδι στο χρόνο, στο οποίο μπορούμε να συζητήσουμε με την/τον καλλιτέχνη για τις χρωστικές και τις τεχνικές που χρησιμοποίησε κατά τη δημιουργία του έργου. Έχοντας αυτές τις πληροφορίες, η αποκατάσταση μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική και μη αλλοιωτική, σεβόμενη τις αρχικές επιλογές των καλλιτεχνών. Επιπλέον, κάθε χρωστική έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες: εμφανίζει ευαισθησίες σε συγκεκριμένες συνθήκες χρώματος, θερμοκρασίας, πίεσης και έκθεσης φωτός, κάτι το οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τη συντήρηση αλλά και κατά την αποθήκευση έργων τέχνης για τη βέλτιστη διατήρησή τους στο χρόνο.

Εμβάθυνση των ιστορικών μας γνώσεων

Η ανάλυση ενός έργου με τη φασματοσκοπία Ραμάν μπορεί να μας δώσει απαντήσεις σε σχέση με τις τεχνογνωσίες διαφόρων πολιτισμών στο πέρας του χρόνου, καθώς και την ίδια την εξέλιξη των λαών μέσω της εξέλιξης των τεχνικών που χρησιμοποιούσαν. Επιπλέον, τα κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσα σε διαφορετικούς λαούς μπορούν να μαρτυρήσουν πιθανές σχέσεις ανάμεσα τους, για παράδειγμα την ύπαρξη εμπορίου.

Τι όμως κάνει τη φασματοσκοπία Ραμάν έναν τόσο καλό υποψήφιο στη μελέτη της τέχνης;

Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας είναι ότι αποτελεί μια μη καταστρεπτική μέθοδο. Έτσι, αφενός, το έργο δεν καταστρέφεται κατά τη μελέτη και αφετέρου, μπορούν να εφαρμοστούν συνδυαστικά μετά τη φασματοσκοπία Ραμάν και άλλες μέθοδοι, διότι δεν έχει προκληθεί καμία αλλοίωση στο αντικείμενο μελέτης.  Επιπλέον, το φάσμα Ραμάν κάθε χρώματος είναι μοναδικό, με αποτέλεσμα να λειτουργεί ως ένα αδιάψευστο δακτυλικό αποτύπωμα. Τέλος, είναι δυνατό να μελετηθούν αρκετά μικρές επιφάνειες, της τάξη ενός μm², δηλαδή μικρότερης από ένα πιξελ της οθόνης ενός κοινού υπολογιστή. Αυτό το χαρακτηριστικό μπορεί να είναι εξαιρετικά σημαντικό κατά τη μελέτη λεπτομερειών του έργου τέχνης.

Πηγές: [1] Μπορεί η φασματοσκοπία Ραμάν να αποκαλύψει πλαστογραφία στην τέχνη; [2] Raman and Χ-Ray Fluorescence Spectroscopy Data Fusin for Identification of Pigments in Works of Art