Το Greek Women in STEM στο ΝΟΗΣΙΣ (NOESIS)

Η ιδέα της επίσκεψης σε ένα μουσείο πολλές φορές ταυτίζεται με αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία φυσικής ιστορίας και μουσεία τέχνης. Μια επίσκεψη σε αυτά είναι παραπάνω από σημαντική, αλλά η αλήθεια είναι πως υπάρχουν και άλλου είδους μουσεία που μπορούν να προσφέρουν εξίσου σημαντική εμπειρία για τον επισκέπτη. Ποια είναι αυτά; Τα επιστημονικά μουσεία.

Το Greek Women in STEM μίλησε με ένα από τα πιο σημαντικά επιστημονικά μουσεία της Ελλάδας, το ΝΟΗΣΙΣ με έδρα τη Θεσσαλονίκη, με επισκέπτες από την Ευρώπη και τα Βαλκάνια, όπου κάθε χρόνο αναβαθμίζεται και σταδιακά γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της επικοινωνίας της επιστήμης στη χώρα μας.

Η Δρ. Μαρία Καρνέζου, κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στην Εκπαίδευση της Επιστήμης, είναι υπεύθυνη της διαχείρισης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και μαζί με την Ελεάννα Μπάλλα, κάτοχο μεταπτυχιακού διπλώματος στην Διδακτική της Επιστήμης και Τεχνολογίας και υπεύθυνη για τον σχεδιασμό των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, αποτελούν των πυρήνα της επικοινωνίας της επιστήμης στο ΝΟΗΣΙΣ. 
 

Πώς πιστεύεις θα μπορούσε να διαμορφωθεί το μέλλον μας ως κοινωνία, φέρνοντας σε επαφή τα παιδιά με την επιστήμη;
[Μαρία Καρνέζου]

Το να έρχονται τα παιδιά σε επαφή με την επιστήμη, μέσα από τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες που εξάπτουν το ενδιαφέρον τους και την περιέργεια για αυτή, αποτελεί έναν ουσιαστικό τρόπο να καλλιεργηθεί μια μελλοντική γενιά ενημερωμένων επιστημονικά πολιτών. Αυτοί θα είναι σε θέση να σταθούν κριτικά και όχι φοβικά απέναντι στις τεχνολογικές εξελίξεις. Με αυτό τον τρόπο, θα μπορέσει η κοινωνία μας να έχει σημαντικά ρεαλιστικές πιθανότητες να αξιοποιήσει στο μέλλον τα οφέλη της επιστήμης επιλέγοντας συνειδητά βιώσιμες αλλά και πρακτικές λύσεις.

[Ελεάννα Μπάλλα]

Η επαφή των παιδιών με τις επιστήμες, για μένα, είναι ζωτικής σημασίας. 
Η επιστήμη και η τεχνολογία που έχουν αλλάξει δραματικά τη ζωή μας τα τελευταία χρόνια, αποτελούν τομείς που δεν σταματούν να εξελίσσονται και ουσιαστικά διαμορφώνουν τον κόσμο γύρω μας. Αν οι πολίτες μιας κοινωνίας που αλλάζει δεν είναι κατάλληλα εφοδιασμένοι για να ακολουθήσουν τις αλλαγές και να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις, μοιραία η πρόοδος ανακόπτεται. Το να είμαστε λοιπόν σε θέση να υποστηρίζουμε τα παιδιά, δηλαδή τους μελλοντικούς πολίτες, ώστε να συμβαδίζουν με αυτούς τους ρυθμούς εξέλιξης, είναι επιβεβλημένο, καθώς αυτό θα ωφελήσει όχι μόνο τους ίδιους τους πολίτες του μέλλοντος, αλλά και ολόκληρη την κοινωνία. Κάτι τέτοιο μπορεί να καταστεί εφικτό μέσα από μια ουσιαστική εκπαίδευση στις επιστήμες. Μια εκπαίδευση που ξεκινά από την πολύ μικρή ηλικία – από το παιχνίδι που τους μαθαίνει να παρατηρούν– και εν συνεχεία καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής τους ζωής, τους παρέχει ευκαιρίες για την αποκτηση πληροφοριών, γνώσεων και δεξιοτήτων.

Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με την εκπαίδευση της επιστήμης σε ένα επιστημονικό μουσείο;

[Μαρία Καρνέζου]

Η επιλογή ήταν μονόδρομος, όταν παρακολουθώντας ένα ΠΜΣ (πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών) για τη διδακτική των φυσικών επιστημών στο ΑΠΘ (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), άκουσα για πρώτη φορά την διάλεξη ενός καθηγητή του προγράμματος για την μη τυπική εκπαίδευση των φυσικών επιστημών σε χώρους όπως τα τεχνοεπιστημονικά μουσεία. Η επίδραση αυτής της διάλεξης ήταν καταλυτική και αποτέλεσε ένα σημείο καμπής στην μέχρι τότε επαγγελματική μου κατεύθυνση.

[Ελεάννα Μπάλλα]

Από πολύ μικρή με θυμάμαι να εντυπωσιάζομαι και να ενδιαφέρομαι να μάθω πώς λειτουργούν τα πάντα γύρω μου. Τα πειράματα και οι κατασκευές με  οτιδήποτε μπορείς να φανταστείς ήταν η χαρά μου, οπότε δεν ήταν παράξενο που οι πανελλαδικές εξετάσεις με οδήγησαν αργότερα στο τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ (Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης).

Ήταν ένας χρόνος μετά τη λήψη του πτυχίου μου όταν σχεδόν τυχαία, μέσα από μια αγγελία, ανακάλυψα ότι στη Θεσσαλονίκη λειτουργεί Μουσείο Τεχνολογίας. Το Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης λοιπόν αναζητούσε φοιτητές/αποφοίτους Φυσικής για να τους απασχολήσει στο εκθετήριό του ως ξεναγούς σχολικών ομάδων. Το να κάνω την αίτησή μου και να επισκεφτώ το Μουσείο ήταν για μένα μονόδρομος. Όταν περιηγήθηκα στις εκθέσεις του και γνώρισα τους εργαζόμενους που μου εξήγησαν τι ακριβώς έκαναν εκεί και πως, μου ήταν πια σαφές ότι βρέθηκα στον επαγγελματικό χώρο που μου ταίριαζε. Στη διάρκεια της απασχόλησής μου ως ξεναγός, με το κίνητρο να μάθω περισσότερα και να γίνω καλύτερη, έκανα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών. Εκεί μου δόθηκε η ευκαιρία να εμβαθύνω στον κλάδο της μη τυπικής εκπαίδευσης στις Φυσικές Επιστήμες και να τον αγαπήσω ακόμα πιο πολύ. Και κάπως έτσι, το ταξίδι που ξεκίνησε από το τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ κατέληξε στο τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ΝΟΗΣΙΣ. 

Πες μας λίγα λόγια για την αγαπημένη σου έκθεση/έκθεμα στο noesis? 
[Μαρία Καρνέζου]

Μολονότι είναι δύσκολη η επιλογή, η έκθεση της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας αποτελεί την έκθεση, που ξεχωρίζω. Ξεκινώντας από την αντίστοιχη έκθεση στην αρχαία αγορά της Θεσσαλονίκης το 1997, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης και καταλήγοντας στον μυσταγωγικό χώρο του μόνιμου εκθετηρίου αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας στο ΝΟΗΣΙΣ. Θεωρώ ότι η συγκεκριμένη έκθεση αποτελεί ένα ιδιαίτερο έναυσμα για να γνωρίσει ο επισκέπτης τα τεχνολογικά επιτεύγματα μιας εποχής και τον τρόπο που επηρέασαν την εξέλιξη της ανθρωπότητας και της τεχνολογίας αιώνες αργότερα. Όταν, δε, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να διαπιστώσει τη σύνδεση αυτών των επιτευγμάτων με το σήμερα, απλά περνώντας στο χώρο με τα συμμετοχικά εκθέματα, μπορεί να αντιληφθεί την επιδραστική αξία της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας στο σήμερα.

[Ελεάννα Μπάλλα]

Ο αγαπημένος μου χώρος στο ΝΟΗΣΙΣ είναι το Τεχνοπάρκο, όπου χάρη στα διαδραστικά εκθέματα η επαφή με την επιστήμη αποκτά κυριολεκτική σημασία. Οι επισκέπτες μέσα από μια ψυχαγωγική διαδικασία στην οποία συμμετέχουν σχεδόν με όλες τους τις αισθήσεις, αλληλεπιδρούν με τα εκθέματα, προσεγγίζουν φαινόμενα και έννοιες των Φυσικών Επιστημών και βιώνουν τη χαρά της ανακάλυψης. Είναι μια εξαιρετικά επιδραστική εμπειρία για τους επισκέπτες όλων των ηλικιών, που αφήνει έντονο αποτύπωμα και  που έχει το δυναμικό να αλλάξει έστω και λίγο τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τη Φυσική και τις επιστήμες γενικότερα. 

Μπορούμε να δούμε μελλοντικά στην Ελλάδα ως επάγγελμα την εκπαίδευση και επικοινωνία της επιστήμης; 
[Μαρία Καρνέζου]

Η επιστημονική εκπαίδευση αποτελεί διακριτό κομμάτι της τυπικής εκπαίδευσης (εντός σχολικού πλαισίου) στη χώρα μας εδώ και δεκαετίες, ωστόσο στην μη τυπική έκφρασή του είναι μια σχετικά καινούρια κατάσταση για την ελληνική πραγματικότητα. Σε αυτά τα μη τυπικά μαθησιακά περιβάλλοντα, πιστεύω ότι η εκπαίδευση και επικοινωνία της επιστήμης αποτελούν ήδη μια επαγγελματική επιλογή. Είτε πρόκειται για φορείς μη τυπικής εκπαίδευσης όπως το ΝΟΗΣΙΣ, είτε για ιδιωτικές εταιρείες, η συγκεκριμένη επαγγελματική κατεύθυνση αποτελεί ένα χώρο που εξελίσσεται δυναμικά στη χώρα μας. Υποστηρίζεται, δε, από μια ομάδα επαγγελματιών, οι οποίοι δίχως να αποτελούν μια τυπικά οργανωμένη κοινότητα μοιράζονται ταυτόχρονα κοινά και μη χαρακτηριστικά, όπως κοινούς στόχους π.χ. την πρόκληση ενδιαφέροντος για την επιστήμη, την καλλιέργεια δεξιοτήτων, αλλά και διαφορετικό υπόβαθρο σπουδών. Επίσης, σημαντικό χαρακτηριστικό αυτής της ομάδας επαγγελματιών είναι ότι απαρτίζεται από σχεδόν ισάριθμα άτομα των δυο φύλων.

Σύμφωνα με την πρόσφατη δημοσίευσή σου, ποια ήταν τα ευρήματα σχετικά με τις πεποιθήσεις των δασκάλων και το πως αυτές επηρεάζουν τις σχολικές εκδρομές σε μουσεία; 
[Μαρία Καρνέζου]

Στην έρευνά μας, διαπιστώσαμε ότι οι εκπαιδευτικοί είτε εν ενεργεία είτε μελλοντικοί αντιμετωπίζουν τις σχολικές επισκέψεις σε μουσεία ως μια ευκαιρία να αλλάξει η στάση των μαθητών και η σχέση τους με τα μουσεία. Επίσης βρέθηκε πως με αυτόν τον τρόπο, θέτουν είτε γνωστικούς στόχους (οι μελλοντικοί εκπαιδευτικοί) δηλαδή να αποκτήσουν νέες γνώσεις οι μαθητές, είτε συναισθηματικούς (οι εν ενεργεία εκπαιδευτικοί) δηλαδή να προσφέρουν μια ευχάριστη εμπειρία στους μαθητές τους. Οι τρεις αυτές διαστάσεις (αλλαγή στάσης, γνωστική, συναισθηματική) συνυπάρχουν ως ενιαία δομή, αλλά με διαφορετική διαβάθμιση σε κάθε εκπαιδευτικό, διαμορφώνοντας αντίστοιχα τον τρόπο με τον οποίο ο εκπαιδευτικός οργανώνει την επίσκεψη με την τάξη του σε ένα μουσείο και τις δραστηριότητες που σχεδιάζει πριν, κατά και μετά την επίσκεψη.

Τι μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για στα σχολεία και στους γονείς, ώστε να επισκέπτονται τα επιστημονικά μουσεία/πάρκα της χώρας μας; 

Πιστεύω πως η δημιουργία κινήτρων για την επίσκεψη στο μουσείο χρήζει διαφορετικής αντιμετώπισης στην περίπτωση του σχολείου και της οικογένειας. 

Στην περίπτωση του σχολείου, τον πρώτο λόγο έχει ο εκπαιδευτικός, ο οποίος για να αποκτήσει τα κίνητρα να οργανώσει μια επίσκεψη με την τάξη του στο μουσείο θα πρέπει, πρωτίστως, να γνωρίζει  τα εν δυνάμει οφέλη, που μπορεί να αποκομίσουν οι μαθητές του αλλά και τον τρόπο, που θα την υποστηρίξει. Ο εκπαιδευτικός λοιπόν μπορεί να αποκτήσει αυτή τη γνώση μέσα από μαθήματα και εξωσχολικές εμπειρίες σε προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό επίπεδο.

Στο οικογενειακό πλαίσιο, τα κίνητρα για την επίσκεψη σε ένα τεχνοεπιστημονικό μουσείο είναι αλληλένδετα με το επιστημονικό κεφάλαιο (science capital), που διαθέτουν τα μέλη της. Εάν δηλαδή μέλη της οικογένειας έχουν κάνει σπουδές σχετικές με την επιστήμη, έχουν επιλέξει επάγγελμα μέσα από τον χώρο των επιστημών και επομένως διαθέτουν ένα υψηλό επιστημονικό κεφάλαιο, τα κίνητρα προϋπάρχουν και έχουν περισσότερες πιθανότητες να επισκεφθούν ένα τεχνοεπιστημονικό μουσείο. Στην περίπτωση που το επιστημονικό κεφάλαιο είναι χαμηλό, η δημιουργία κινήτρων στους γονείς για να επισκεφθούν ένα μουσείο πολλές φορές ξεκινάει από την επιθυμία των παιδιών, τα οποία έχουν ήδη επισκεφθεί το μουσείο με την τάξη τους. Σε διαφορετική περίπτωση, θα πρέπει από την πλευρά του μουσείου να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις (π.χ., μια ενδιαφέρουσα περιοδική έκθεση, ένα ιδιαίτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, μια ιδιαίτερη εκδήλωση), οι οποίες θα κάνουν το μουσείο έναν ενδιαφέροντα προορισμό για την έξοδο μιας οικογένειας.

Ποια εκπαιδευτική μέθοδο θα διάλεγες για να επικοινωνήσεις την επιστήμη σε παιδιά με ειδικές ικανότητες; 
[Ελεάννα Μπάλλα]

Εμπίπτοντας στη φιλοσοφία της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης, το κομμάτι της επικοινωνίας της επιστήμης σε παιδιά με ειδικές ικανότητες αποτελεί μεγάλη πρόκληση και σίγουρα απαιτεί εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία. Παρότι δεν διαθέτω την απαιτούμενη σχετική κατάρτιση, βάσει της γενικότερης εμπειρίας  μου  στο χώρο της άτυπης εκπαίδευσης, θεωρώ τις προσεγγίσεις που άπτονται στις κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες μάθησης ως καταλληλότερες. Η δημιουργία για παράδειγμα ενός μαθησιακού περιβάλλοντος που αναγνωρίζει, αποδέχεται και σέβεται τις ιδιαιτερότητες, παρέχοντας τις κατάλληλες διευκολύνσεις και εργαλεία, είναι για μένα το πρώτο και βασικότερο βήμα. Επίσης, η συμμετοχή των παιδιών αυτών σε συνεργατικές δραστηριότητες όπου ενθαρρύνονται να αλληλεπιδράσουν και να συνεργαστούν με άλλα παιδιά ή ενήλικες, είναι μια τεχνική που λειτουργώντας στη ζώνη επικείμενης ανάπτυξης μπορεί να έχει εξαιρετικά αποτελέσματα.

Πώς προκύπτει η έμπνευση σου για τη δημιουργία νέων εκπαιδευτικών προγραμμάτων; 

Αυτή η διαδικασία έχει πολλές αφετηρίες. Σίγουρα ξεκινά από μια ιδέα, που τις περισσότερες φορές προκύπτει από αφορμές, που έχουν να κάνουν με τις προσλαμβάνουσες. Η αφορμή μπορεί να είναι «τα επίκαιρα», δηλαδή θέματα που απασχολούν την επιστημονική κοινότητα και αφορούν την κοινωνία, όπως η κλιματική κρίση, η πανδημία, οι αποστολές στη Σελήνη και στον Άρη. Άλλες φορές μπορεί να είναι η επιθυμία μας να δοκιμάσουμε μια τεχνολογία ή μια εκπαιδευτική μεθοδολογία που προσφέρει μια νέου τύπου εμπειρία, όπως τα προγράμματα που τρέχουμε για οικογένειες. Εναλλακτικά, μπορεί να είναι μια περιοδική έκθεση, που για να αυξήσουμε την επιδραστικότητά της την πλαισιώνουμε και με εκπαιδευτικό πρόγραμμα, όπως στην έκθεση για το Λεονάρντο Ντα Βίντσι. 

Ποια ηλικία κρύβει περισσότερες προκλήσεις για να κρατηθεί το ενδιαφέρον του παιδιού σε ένα επιστημονικό μουσείο;

Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι αναμφισβήτητα οι έφηβοι! Και αυτό δεν ισχύει μόνο για την Ελλάδα. Η δυσκολία βέβαια, θα έλεγα, έγκειται περισσότερο στο να έρθουν οι έφηβοι στο μουσείο. Η λέξη "μουσείο",  από μόνη της τους δημιουργεί την αίσθηση ότι η επίσκεψη θα είναι βαρετή και μάλλον από το σχολείο, έχουν διαμορφώσει την άποψη ότι η φυσική είναι δύσκολη, βαρετή, για λίγους και περίεργους!

Βέβαια, το ευχάριστο  και ελπιδοφόρο είναι ότι εφόσον καταφέρουμε να έρθουν οι έφηβοι στο μουσείο, στο ΝΟΗΣΙΣ εν προκειμένω, τότε πραγματικά δεν είναι δύσκολο να κινηθεί και να διατηρηθεί το ενδιαφέρον τους. Έχουν πολλά πράγματα να δουν, που σε αντίθεση με τις αρχικές τους πεποιθήσεις, είναι εύκολα, ενδιαφέροντα, ευχάριστα και για όλους.
 

Δικτυωθείτε με την Μαρία Καρνέζου και την Ελεάννα Μπάλλα και βρείτε το μουσείο ΝΟΗΣΙΣ σε Instagram και Facebook.