Δεκ 15, 2021 Αναστασία Παπαγγέλου

Γιατί το Θέατρο με έκανε καλύτερη ερευνήτρια, Μέρος Α'

Περί δημοσίου λόγου και δημιουργικότητας

Μερικούς μήνες αφού ξεκίνησα το διδακτορικό μου στην Κυκλική Οικονομία γράφτηκα σε μαθήματα θεάτρου. Θεατρικού αυτοσχεδιασμού, για να είμαι ακριβής. Όχι ότι είχα κάποια ιδιαίτερη σχέση με το θέατρο μέχρι τότε, αλλά μόλις είχα μετακομίσει στις Βρυξέλλες και χρειαζόμουν καινούριους φίλους και λόγους να βγαίνω από το σπίτι. «Γιατί όχι» σκέφτηκα. Ένα από τα σοφότερα πράγματα που έχω σκεφτεί ποτέ, όπως αποδείχτηκε.

Στο θεατρικό αυτοσχεδιασμό η παράσταση δημιουργείται σε πραγματικό χρόνο πάνω στη σκηνή. Οι αυτοσχεδιαστές είναι ταυτόχρονα ηθοποιοί, συν-συγγραφείς, και συν-σκηνοθέτες. Καμιά φορά είναι ακόμα και τα σκηνικά, κοστούμια, ηχητικά και οπτικά εφέ. Ακούω συχνά ότι πρέπει να έχω φοβερή φαντασία για να μπορώ να το κάνω αυτό. Μπα. Το μόνο που χρειάζεται είναι να ακούς προσεχτικά τη συμπαίχτριά σου και να αντιμετωπίζεις τις γκάφες επί σκηνής ως δώρα.

Ο αυτοσχεδιασμός και το θέατρο άλλαξαν τη ζωή μου και αυτό είναι κάτι που θα ακούσεις από κάθε αυτοσχεδιαστή. Είναι κάτι που μπορούμε να αναλύουμε για ώρες, αν μας ρωτήσεις, και που αναπόφευκτα θα καταλήξει με πρήξιμο για να ξεκινήσεις κι εσύ άμεσα μαθήματα, μπας και αλλάξει και η δική σου η ζωή. Γι΄αυτό σκέψου το καλά πριν ρωτήσεις. Όμως μια και φτάσαμε ως εδώ, ας αναλύσω τουλάχιστον τους τρόπους με τους οποίους το ίμπροβ με άλλαξε επαγγελματικά και με βοήθησε να γίνω καλύτερη ερευνήτρια.

Με βοήθησε στο δημόσιο λόγο

Καθόλου περίεργο. Ηθοποιοί και λοιποί άνθρωποι του θεάματος είναι συχνά αυτοί που εκπαιδεύουν επαγγελματίες στην επικοινωνία και το δημόσιο λόγο. Η εμπειρία στη σκηνή σίγουρα βοηθάει, όπως βοηθάνε και οι διάφορες τεχνικές για τη σωστή χρήση της φωνής, της αναπνοής και της στάσης του σώματος. Ένας ελαφρύς ναρκισσισμός, επίσης, δε βλάπτει. Πώς αλλιώς θα έστηνες εθελοντικά τον εαυτό σου όρθια σε μια σκηνή, μόνη, μπροστά σε ένα πλήθος ανθρώπων που σε κοιτάνε και αμίλητοι και περιμένουν να τους διασκεδάσεις;

Εκτός απ΄όλα αυτά όμως, υπάρχει ένα μικρό μυστικό που έμαθα μετά από πολλές παραστάσεις και αμέτρητες ώρες σε πρόβες και εργαστήρια: όταν είμαστε στη σκηνή, το κοινό είναι ο καθρέφτης μας. Στο πανεπιστήμιο, αντιμετωπίζουμε συχνά το κοινό σαν έναν εχθρικό όχλο που πρέπει να τον καταπλήξουμε με το πνεύμα και τις ικανότητές μας, να τον κατακτήσουμε. Το να δημοσιεύουμε και να παρουσιάζουμε την έρευνά μας μας κάνει ευάλωτους· σε μια ακαδημαϊκή παρουσίαση το κοινό, οι συνάδερφοί μας, μας κοιτούν συνοφρυωμένοι και κρίνουν την κάθε μας λέξη, περιμένοντας τις ερωταπαντήσεις για να μας τρίψουν στη μούρη κάθε λάθος, κάθε παράβλεψη, κάθε ατέλεια. Ίσως είναι έτσι. Όμως, το να στέκεσαι μπροστά στο κοινό σε βάζει αυτόματα σε πλεονεκτική θέση. Στην ουσία, εκείνη τη στιγμή ηγείσαι. Το κοινό νιώθει αυτό που νιώθεις κι εσύ, αντιγράφει ασυνείδητα μέχρι και τις εκφράσεις του προσώπου σου. Οι θεατές θέλουν να τα πας καλά γιατί τα δημόσια ατοπήματά σου τους κάνουν να νιώθουν άβολα. Θέλουν να είσαι χαλαρή και άνετη γιατί το άγχος σου θα τους αγχώσει εξίσου. Σε στηρίζουν με την ίδια θέρμη που σε στήριζαν και οι γονείς σου όταν έλεγες το ποίημα σου για την 25^η Μαρτίου.

Για μένα, αυτή η συνειδητοποίηση άλλαξε άρδην το πώς αντιμετωπίζω τις παρουσιάσεις και τις ομιλίες. Αντί να αγχώνομαι για το αν οι διαφανειές μου θα φαίνονται από μακριά και αν θυμάμαι όλες τις μεταβατικές φράσεις από διαφάνεια σε διαφάνεια, άρχισα να επικεντρώνομαι στο πώς θα νιώσω σίγουρη και χαλαρή πριν ξεκινήσω την παρουσίαση. Και σταδιακά άρχισα να νιώθω σαν τη Lady Gaga όταν ανεβαίνει στη σκηνή: σίγουρη ότι το πλήθος παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα· ξέροντας ότι περίμεναν μήνες αυτήν ακριβώς τη στιγμή. Δεν έκανα πλάκα με το ναρκισσισμό πιο πάνω.

Απελευθέρωσε τη δημιουργικότητά μου

Για χρόνια πίστευα ότι δεν είμαι δημιουργικός τύπος. Τα ατού μου είναι η σκληρή και συστηματική δουλειά, νόμιζα, η οργανωτικότητα και η επιμονή.

Αχ.

Στον αυτοσχεδιασμό έμαθα, και μαθαίνω, πώς να νιώθω άνετα κάνοντας ακριβώς το αντίθετο της οργάνωσης, επιμονής ακόμα και αυτού που λέμε «σκληρή δουλειά». Μαθαίνω πώς να είμαι μέτρια, χωρίς να προσπαθώ συνεχώς να είμαι αστεία, έξυπνη, και ακαταμάχητη. Μαθαίνω ότι το λάθος και το στραπατσάρισμα είναι αναπόσπαστα κομμάτια της διαδικασίας. Και πώς να μην είναι, δηλαδή, όταν είμαστε επί σκηνής και παίζουμε θέατρο χωρίς να έχουμε ιδέα ποια μπορεί να είναι η επόμενη ατάκα; Το να καλωσορίζεις το στραπατσάρισμα αντί να προσπαθείς να το εμποδίσεις, απωθήσεις ή διορθώσεις είναι απελευθερωτικό.

Επίσης, είναι το ισχυρότερο αντίδοτο στην τελειομανία, αυτή τη μάστιγα, τόσο διαδεδομένη σε πληθυσμούς ερευνητών και επιστημόνων. Όταν δε φοβόμαστε το λάθος και την αποτυχία, είμαστε ελεύθερες να ακολουθήσουμε τις παρορμήσεις μας, να δοκιμάσουμε καινούρια πράγματα, να σταματήσουμε επιτέλους να λογοκρίνουμε τις ιδέες μας πριν διαμορφωθούν καλά καλά στο μυαλό μας. Νομίζω ότι πολλοί πιστεύουν πως δεν έχουν αρκετή φαντασία για να κάνουν αυτοσχεδιασμό, να φτιάξουν ιστορίες ή να κατεβάσουν ιδέες για πρωτότυπη έρευνα. Η φαντασία, λέω, είναι σαν την άποψη: όλοι έχουμε από μία. Αυτό που χρειάζεται είναι να ανοίξουμε το στόμα μας και να πούμε την ιδέα που μας ήρθε πριν προλάβουμε να σκεφτούμε « Α βλακεία σκέφτηκα, κάτσε να βρώ κάτι πιο έξυπνο να πω.» Αυτό χρειάζεται, μόνο.

Το να μπορείς να βουτάς στην αβεβαιότητα με το κεφάλι, να ξέρεις να προσανατολίζεσαι στο μισοσκόταδο, να μη φοβάσαι τι μπορεί να πατήσεις ενώ περπατάς χωρίς να βλέπεις, είναι πολύ σημαντικά χαρίσματα στην έρευνα, που εξ ’ορισμού διευρύνει τα όρια της γνώσης. Τα καλά νέα είναι ότι τα χαρίσματα αυτά είναι και επίκτητα. Δεν είναι ότι το θέατρο άνοιξε τη Μαγική Βρύση της Φαντασίας και πήρα λίγο να γεμίσω το μυαλό μου κι εγώ. Το θέατρο μου έμαθε πώς να μη φοβάμαι τις χαζές ερωτήσεις, πώς να εκφράζω όλες τις ιδέες μου, ακόμα και τις πιο κοινότοπες, και πώς να μη βιάζομαι να απορρίπτω αυτές που φαίνονται εξαρχής αδύνατες.