Mia Sea: Μια πολυμαθής προσωπικότητα που γεφυρώνει τα πεδία μέσω της βιομιμητικής

Η Mia Sea είναι μια πολυμαθής. Σχεδιάστρια, δύναμη της φύσης, πολίτης του κόσμου και η ιδιοφυΐα πίσω από την Aegis, έναν τολμηρό εκκολαπτήριο φιλανθρωπικής καινοτομίας. Είναι επίσης συνεργάτιδα του δικτύου Greek Women in STEM, φουτουρίστρια, καλλιτέχνιδα και καταλύτης αλλαγής σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο. 

Δραστηριοποιείται στη διασταύρωση της φιλανθρωπίας και της δημιουργίας που διαμορφώνει το μέλλον. Μέσα από την Aegis, έχει αναπτύξει ένα οικοσύστημα μη-κερδοσκοπικού εκκολαπτηρίου, πρωτοπορώντας σε ένα νομικό πλαίσιο που υποστηρίζει αλτρουιστικές προσπάθειες παγκοσμίως και πρωτότυπα έργα για το μέλλον της ζωής και της κοινωνίας όπως την γνωρίζουμε.

Σήμερα, μέσα σε αυτόν τον διεπιστημονικό «ανεμοστρόβιλο», εργάζεται σε ένα μείγμα έργων και οραμάτων που ελπίζει ότι μακροπρόθεσμα θα συγκρουστούν και θα επιτρέψουν σε εκείνη, τους συνεργάτες της και το οικοσύστημά τους να δημιουργήσουν όμορφα κομμάτια του μέλλοντος που θα εξυπηρετούν όλες και όλους μας.

Πες μας με τι ασχολείσαι. 

Είμαι μια πολυμαθής προσωπικότητα που εργάζεται κυρίως πάνω στους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνουμε το μέλλον. Το έργο μου καλύπτει ένα ευρύ φάσμα, από ανθρωπιστικά και κοινοτικά έργα ανάπτυξης έως τεχνολογική καινοτομία και ηθική, μέχρι πολιτιστικούς τομείς όπως η τέχνη, το world building, η δημιουργική διεύθυνση και οι αφηγήσεις που μας βοηθούν να οραματιστούμε και να δημιουργήσουμε ένα εμπνευσμένο μέλλον.

Υποστηρίζω και σχεδιάζω έργα που μπορούν να κάνουν τη διαφορά στον κόσμο, μέσω του οργανισμού μου AEGIS. Επίσης, καθοδηγώ άλλους σε πολλές pro bono πρωτοβουλίες που ενισχύουν υφιστάμενες προσπάθειες πέρα από τις δικές μας, υποστηρίζοντας ανθρώπους που διαμορφώνουν ενεργά μια πιο ευγενική πραγματικότητα για όλους μας. Προσπαθούμε να ενισχύσουμε τη συνεργασία αντί για τον ανταγωνισμό και να καθοδηγήσουμε τις προσπάθειες εκείνων που αφιερώνουν τη ζωή τους στο να κάνουν ό,τι είναι καλό και αναγκαίο για να εξασφαλίσουν ένα ασφαλές μέλλον για τον πλανήτη μας σε αυτήν την κρίσιμη και καθοριστική εποχή.

Εστιάζουμε κυρίως στην υποστήριξη εκείνων που αφιερώνονται στο να δημιουργήσουν κάτι καλό και ευγενικό, συχνά με τεράστιες προσωπικές θυσίες και με τρόπους απομονωτικούς και βαρείς, που χρειάζονται τη συλλογική μας στήριξη, σε ανθρώπινο, στρατηγικό και πρακτικό επίπεδο. Τέλος, εργάζομαι επίσης ως συνεργάτης ή σύμβουλος για εταιρείες, οργανισμούς και ομάδες δημιουργών αλλαγής που ευθυγραμμίζονται με το όραμά μου.

Όλες αυτές οι δραστηριότητες με οδήγησαν και σε κατευθύνσεις που τώρα αυξάνουν σε κλίμακα. Ξεκινώντας με αφοσίωση σε ένα μικρό τόπο, οι προσπάθειες μεγεθύνθηκαν και πλέον συχνά δουλεύω πάνω σε στρατηγικές για την εξέλιξη ολόκληρων περιοχών ή ακόμα και χωρών. Για παράδειγμα, αυτή την περίοδο βρίσκομαι πίσω στην πατρίδα μου, την Ελλάδα, βοηθώντας τις περιφερειακές αρχές και τους τοπικούς φορείς να αναπτύξουν όραμα και στρατηγικές για το μέλλον του Νότου. Τώρα που έχω αναπτύξει τα περισσότερα από αυτά που θεωρούσα θεσμικά ελλείμματα στον κόσμο, ετοιμάζομαι να στραφώ ξανά προς τη δημιουργία και τις τέχνες, ελπίζοντας να ζωντανέψω κάποιες πολυπόθητες ιδέες που ωρίμασαν μέσα μου όλα αυτά τα χρόνια.

Τι μπορείς να μας πεις για την πολυμάθεια και τη βιομιμητική;
Όλα είναι συνδεδεμένα κάπως στη φύση τους, είτε πρόκειται για τα οικοσυστήματά μας είτε για τις ζωές και τις κοινωνίες μας. Για μένα η πολυμάθεια είναι η ελευθερία να εξερευνάς αυτή τη διασυνδεσιμότητα των πάντων.

Για να διαμορφώσουμε το μέλλον του κόσμου και να ζήσουμε πραγματικά, πρέπει να ερευνούμε και να δημιουργούμε από όλες τις κατευθύνσεις. Ορισμένοι άνθρωποι —ευλογημένοι ή καταραμένοι— έχουν την ανάγκη να κατανοήσουν πώς λειτουργεί ο κόσμος, πώς όλα συνδέονται, και να προσπαθήσουν να τα κάνουν όλα. Αυτό ισχύει για μένα από όσο θυμάμαι τον εαυτό μου. Χρειάστηκαν χρόνια για να τολμήσω να αυτοαποκαλούμαι πολυμαθής, αλλά πλέον το κάνω, γιατί εργάστηκα σκληρά για να γίνω πραγματικά καλή σε πολλά πεδία. Όπως το εφαρμόζω εγώ, η πολυμάθεια αφορά τη δημιουργία έργων, στρατηγικών, φιλοσοφιών και χώρων στη διασταύρωση επιστημών, τεχνολογίας, τέχνης, επιχειρηματικότητας και φιλανθρωπίας.

Ο σταθερός άξονας όλων αυτών είναι η προσήλωση στη βιομορφία, τη βιομιμητική ή το βιοφιλικό design. Δηλαδή στρέφομαι στους νόμους της φύσης αντί για τους κατασκευασμένους νόμους των κοινωνιών μας. Η θεωρία πίσω από το biodesign και ιδιαίτερα τη βιομιμητική είναι πως αν αναζητούμε μοντέλα σκέψης μέσα από τις αρχές της φύσης, επικεντρωνόμαστε στο πραγματικό —σε αντίθεση με τα κοινωνικά κατασκευάσματα. Ενσωματώνω και τη φυσική για να ξεκινήσω πριν καν από τη ζωή. Πιστεύω ότι έτσι μπορούμε να ενοποιήσουμε την ανάπτυξη, την τεχνολογία και ό,τι είναι βαθιά ανθρώπινο.

Τεχνικά, τι είναι η βιομιμητική;
Η μίμηση φυσικών μοτίβων και συμπεριφορών για την επίτευξη τεχνικών εξελίξεων μπορεί πλέον να εφαρμοστεί και σε κοινωνικά και καλλιτεχνικά πεδία. Η βιομιμητική, οριστικά, είναι ένα πλαίσιο επίλυσης περίπλοκων ανθρώπινων ή ανθρωπογενών προβλημάτων μέσω λύσεων εμπνευσμένων από τη φύση. Για μένα αυτό σημαίνει διασταύρωση βιολογίας, χημείας, φυσικής, εξελικτικών και ανθρωπολογικών μελετών με τη μηχανική της καθημερινής μας ζωής. Ζούμε σε έναν κόσμο μπλεγμένο από αιώνες μεροληπτικών αποφάσεων. Η κουλτούρα μας, οι γραφειοκρατίες και η συλλογική μας αντίληψη για την πραγματικότητα έχουν γίνει παράλογες. Σε σύγκριση, οι φυσικοί νόμοι και οι ιθαγενείς κοσμοθεωρίες είναι ανάσα δροσιάς – γιατί βασίζονται στη φυσική, την επιστήμη και τη λογική. Το να αφήσεις ένα μήλο και να πέσει ευθεία από τη βαρύτητα είναι απλό, αναμενόμενο και λειτουργεί. Έτσι θα έπρεπε να είναι και τα συστήματα που δημιουργούμε: να ευθυγραμμίζονται με τη φυσική νομοτέλεια.

Η κυρίαρχη βιομιμητική συνήθως εφαρμόζεται στη μηχανική ή την αρχιτεκτονική. Για παράδειγμα, το ρύγχος ενός τρένου σχεδιασμένο σαν το ράμφος ενός πουλιού βελτιώνει την ταχύτητα. Εγώ εστιάζω κυρίως στη σχεδίαση συστημάτων, μορφών και εμπειριών, μεταφράζοντας αισθητική και λειτουργία σε φυσικά ερεθίσματα και οργανική εξέλιξη.

Ένα εργαλείο που αγαπώ είναι ο Κύκλος Δημιουργικότητας του Krebs της Neri Oxman από το MIT Media Lab, εμπνευσμένος από τον κύκλο Krebs μεταφοράς ενέργειας στα κύτταρα. Συνδέει τέχνη, σχεδίαση, μηχανική και επιστήμη σε έναν κοινό χάρτη. Η βιομιμητική εμπνέει ανθρώπινη καινοτομία μέσα από την προοπτική της μακροχρόνιας εξέλιξης. Είναι απελευθερωτική, όμορφη και —φυσικά— φυσική.

Πώς ξεκίνησες να χρησιμοποιείς αυτούς τους τύπους εργαλείων και μοντέλων; 

Σε όλη μου τη ζωή, οι άνθρωποι γύρω μου – είτε μέντορες είτε δάσκαλοι – με συμβούλευαν πάντα να επιλέξω κάτι που μου αρέσει και να μείνω σε αυτό. Ποτέ δεν συμφώνησα ριζικά με αυτή τη συμβουλή. Πάντα ήθελα να μαθαίνω οτιδήποτε κουβαλά σοφία. Να κάνω ό,τι μου φαίνεται σωστό. Πάντα ήθελα να συσσωρεύω πεδία και κλάδους γνώσης, αντί να περιοριστώ σε αυτά που απλώς έμοιαζαν να πλησιάζουν μια αίσθηση ικανοποίησης. Με πολλούς τρόπους, ως άτομο που μεγάλωσε ανάμεσα σε πολλές κουλτούρες και αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες στη ζωή, νιώθω πως δεν είχα επιλογή. Η φύση και η εξελικτική μας πορεία γίνονται ένας φανερός ενωτικός παράγοντας μεταξύ όλων μας.

Ως έφηβη και νεαρή ενήλικη, ταξίδευα και εξερευνούσα τον κόσμο, εμπλεκόμενη στην τοπική ζωή όπου κι αν βρισκόμουν και προσφέροντας όσο περισσότερο μπορούσα, χωρίς κανένα άλλο κίνητρο πέρα από τη συμμετοχή, τη βοήθεια και την αίσθηση του ανήκειν. Αυτό με βοήθησε τελικά να καταλάβω σε βάθος πώς λειτουργούν πολλά πράγματα στην πράξη. Ζώντας από κοντά τι κινεί τα πιθανά σενάρια για το μέλλον της ανθρωπότητας. Η βιομιμητική, όπως την καταλαβαίνω τώρα, προέκυψε σαν μια προφανής αναγκαιότητα.

Στην αρχή, μάλιστα, πίστευα πως την είχα εφεύρει εγώ. Πίστευα ότι είχα επινοήσει τη βιομιμητική, παρόλο που τη φώναζα αλλιώς. Και όταν πια είχα τελειώσει το σχολείο, και ήμουν συγκλονισμένη από το γεγονός ότι ένα τέτοιο πλαίσιο δεν αποτελούσε θεμέλιο του τρόπου με τον οποίο λειτουργούμε στον κόσμο, προσπάθησα να δημιουργήσω έναν θεσμό που θα το εξερευνούσε, συμμετέχοντας σε γνωστά startup incubators. Ονειρεύτηκα κάτι που, όπως βλέπω τώρα, μοιάζει με όσα έχει αναπτύξει με όμορφο και απτό τρόπο το Biomimicry Institute – πολύ καλύτερα απ’ ό,τι εγώ τότε θα μπορούσα. Όμως μέσα από τη βαθιά ενασχόλησή μου με τον κόσμο των startups, άκουγα ξανά και ξανά ότι αυτό που ήθελα να δημιουργήσω δεν ήταν επιχείρηση ή προϊόν, και ότι δεν είχε καμία αγοραστική αξία. Αυτό, με τη σειρά του, μου έμαθε πολλά για τις αξίες των αγορών και των βιομηχανιών. Το να ακούς ότι κάτι τόσο κεντρικό όσο η δημοκρατικοποίηση του οικουμενικού σχεδιασμού θεωρείται “ανάξιο”, και το να βλέπεις ότι δεν προσφέρεται κανένας καθοδηγητικός μηχανισμός σε ένα νέο μυαλό για να καταλάβει πώς να μεταφράσει ιδεαλιστικές φιλοδοξίες σε «αποδεκτές μορφές επιχειρηματικότητας», ήταν αποκαλυπτικό. Βρήκα ελάχιστη ενθάρρυνση και υποστήριξη. Και σίγουρα σήκωσα πολλά φρύδια, την ώρα που αποκτούσα μια εκ των έσω κατανόηση των οικοσυστημάτων της επιχειρηματικής καινοτομίας. Όμως αυτό δεν με έκανε να αμφιβάλλω – γιατί όταν κάνεις κάτι σωστό, το ξέρεις στο βάθος σου. Και αυτό το όραμα, αυτή η πρόθεση και η λογική πίσω από όλα, όντως ένιωθαν σωστά. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν να καταλάβω καλύτερα πώς εντάσσονταν στον κόσμο και από πού μπορούσαν να ξεκινήσουν.

Τελικά, κάπου μέσα σε αυτή τη διαδρομή, έμαθα για την Janine Benyus και ένιωσα χαρά βλέποντας πως κάποιοι ήδη έχτιζαν αυτό που εγώ πίστευα πως έλειπε — και ίσως τελικά να μην χρειαζόταν να το ξεκινήσω από το μηδέν. Αργότερα βρέθηκα στο έργο του MIT Media Lab και στο πεδίο της υλικής οικολογίας (material ecology), το οποίο μου αποκάλυψε και την άλλη θεμελιωμένη διάσταση του οράματος που φανταζόμουν. Μερικά χρόνια πριν από αυτό, είχα ήδη εμβαθύνει σε αυτόχθονες παραδόσεις και στη σύνδεσή τους με φυσιοκεντρικά συστήματα γνώσης, καθώς και στην ανθρωπολογία της ανθρώπινης υγείας και της κοινοτικής ευημερίας. Όλα αυτά μαζί, για εμένα, ήταν ένα είδος δικής μου ερμηνείας της καλής βιομιμητικής.

Έτσι, τελικά, αγκάλιασα το πεδίο της βιομιμητικής μέσα από αυτόν τον σύνθετο φακό και όλα τα οικοσυστήματα σκέψης που συνδέονται με αυτό, ως ένα πλούσιο και εμπνευσμένο πεδίο στο οποίο ήθελα να συμβάλλω και να υποστηρίξω. Αυτό με έκανε επίσης να συνειδητοποιήσω ότι το να είσαι ιδρυτής και δημιουργός ιδεών είναι μια τεράστια, μοναχική, δύσκολη και βαριά ευθύνη – και ίσως ούτε ο κόσμος ούτε εγώ ήμασταν τότε ακόμη έτοιμοι για αυτό που ήθελα να δημιουργήσω. Τουλάχιστον όχι για μερικά χρόνια ακόμα.

Τι σε επηρέασε περισσότερο για να ακολουθήσεις αυτήν την κατεύθυνση στη ζωή σου; 

Όλα ξεκίνησαν με το θαύμα. Το θαύμα της ζωής, νομίζω. Και την εύρεση μαγείας μέσα στη δυσκολία. Ή ίσως το θαύμα γεννήθηκε από τη συνάντηση των τεχνών, του design, της χημείας, της γεωλογίας, της αρχαιολογίας και της αστρονομίας – όλα πράγματα στα οποία εκτέθηκα από πολύ μικρή ηλικία. Η μητέρα μου ήταν avant-garde σχεδιάστρια μόδας, ερευνώντας τις πολιτισμικές κληρονομιές του κόσμου και χρησιμοποιώντας κάθε λογής πειραματική τεχνική για να αποτυπώνει τη φύση και τα μοτίβα του κόσμου πάνω σε μεταξωτά φορέματα. Εγώ η ίδια, κατά κάποιον τρόπο, "βαφτίστηκα" καλλιτέχνιδα από τη γέννησή μου. Δεν ήταν κάτι που επέλεξα. Ούτε και ταυτίστηκα ιδιαίτερα με αυτό, καθώς έβρισκα τον κόσμο της τέχνης τοξικό, βλαβερό και εγωκεντρικό — κι αυτό ίσως να είναι και ο λόγος που ποτέ δεν ένιωσα ότι ανήκω εκεί.

Ήθελα να κατανοήσω το σύμπαν. Ήθελα να σπουδάσω φυσική. Ως παιδί, ερωτεύτηκα την κληρονομιά του Λεονάρντο ντα Βίντσι και την ιδέα πως οι σπουδαιότεροι καλλιτέχνες είναι ταυτόχρονα εξαιρετικοί εφευρέτες και επιστήμονες. Οι διεπιστημονικές προσεγγίσεις απλώς είχαν πάντα περισσότερο νόημα για μένα. Ως Ελληνίδα, μεγάλωσα με ιστορίες πολυμαθών και, ακόμη περισσότερο, με τη βαθιά κατανόηση του πώς η κουλτούρα και οι μύθοι και φιλοσοφίες που κινούν την ιστορία μας διασταυρώνονται με την εξερεύνηση της επιστήμης. Με συνάρπαζε επίσης η τελευταία αναζήτηση του Αϊνστάιν για τη θεωρία του Ενοποιημένου Πεδίου και τη Θεωρία των Πάντων. Τα μαθηματικά και η φυσική ήταν πάντα στα μάτια μου μια όμορφη γλώσσα και θεϊκή λογική, και το να μάθω τον «μυστικό κώδικα» του σύμπαντος έμοιαζε με περιπέτεια που πραγματικά ήθελα να ζήσω.

Είχα κάπως εμμονή με την ιδέα πως αν καταφέρουμε να συνθέσουμε μια «Θεωρία Σχεδιασμού των Πάντων», θα μπορούμε να εξάγουμε τη γνώση μας για το σύμπαν και την ανθρώπινη ύπαρξη σε όλα όσα ζούμε — και ίσως κάποια μέρα να φτάσουμε σε μια όμορφη ουτοπία στη Γη και στο σύμπαν. Το πιστεύω ειλικρινά: θα μπορούσε να συμβεί, αν η φύση συν-σχεδιαστεί με την αγάπη και τη στοργή, και αν μάθουμε να συνυπάρχουμε με φροντίδα και ενσυναίσθηση. Και όμως, το ίδιο σενάριο θα μπορούσε να εξελιχθεί και στον χειρότερο εφιάλτη μας, αν η δύναμη της φύσης ενσωματωθεί στον κόσμο έτσι όπως είναι σήμερα. Θα μπορούσε να κάνει ορισμένους εφιάλτες ασταμάτητους. Η ύβρις, η αποφυγή της δυσκολίας και η δίψα για κυριαρχία είναι ίσως οι μεγαλύτεροι εχθροί μας σε αυτούς τους καιρούς πολυπλοκότητας και θα οδηγήσουν στην καταστροφή μας, αν δεν πορευτούμε με εντιμότητα και υπευθυνότητα.

Ελπίζοντας κάποτε να μπορέσω να μεταφράσω όλη αυτήν την πολυπλοκότητα, επέλεξα να σπουδάσω επικοινωνία — κάτι που τότε μου φαινόταν κατάλληλο, στο σταυροδρόμι της διάδοσης πληροφορίας, της δημιουργικής έκφρασης, των συμπεριφορικών επιστημών και της τεχνολογίας. Ένα γνωστικό πεδίο που μπορεί να διασταυρωθεί με οποιονδήποτε κλάδο. Η διπλωματική εργασία του μεταπτυχιακού μου με ώθησε να ερευνήσω το μέλλον της ανθρώπινης φαντασίας — κάτι που αποτελεί μια άλλη μεγάλη ιστορία, αλλά που μου αποκάλυψε πολλά για το πού κατευθύνεται η ανθρωπότητα και για το πώς ίσως βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι: προς το καλύτερο ή το χειρότερο που έχουμε ποτέ αντιμετωπίσει ως είδος. Τελικά, η πολυμάθεια και ο μελλοντισμός αναδύθηκαν φυσικά ως ένας ενοποιητικός φακός που μας επιτρέπει να βαδίσουμε σε ένα αβέβαιο, συναρπαστικό αλλά και επικίνδυνο μέλλον.

Πιστεύω, στο τέλος, ότι αυτή η κατανόηση του τι έρχεται και πώς συνδέεται με τη φύση του κόσμου και τη δική του εξελικτική πορεία, είναι και ο λόγος που δουλεύω πάντα τόσο σκληρά και νιώθω συνεχώς την ανάγκη να κάνω περισσότερα. Ζούμε σε μια άνευ προηγουμένου εποχή στην ιστορία του πλανήτη μας — στο σημείο όπου το καλύτερο και το χειρότερο που έχει φανταστεί ποτέ η ανθρωπότητα συνυπάρχουν. Κι εμείς είμαστε αυτοί που θα καθορίσουμε προς ποια κατεύθυνση θα πάει ο πολιτισμός μας.

Το γεγονός ότι δεν συναντώ περισσότερους ανθρώπους που να νιώθουν την ίδια επείγουσα ανάγκη και το ίδιο κάλεσμα για να εξασφαλίσουμε ότι όλα θα πάνε καλά, πραγματικά με αφήνει άφωνη τις περισσότερες μέρες. Μπορεί να είναι βαριά και μοναχική αυτή η πορεία, αλλά έχω την ελπίδα πως όσο προχωράμε, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα φανερώνονται — και ότι ίσως, προσπαθώντας να κάνουμε το σωστό και να πορευτούμε μαζί με άλλους σε αυτή την αποστολή, όλα αυτά θα γίνουν λίγο πιο εύκολα.
 

Ποια συμβουλή θα έδινες στις γυναίκες που διαβάζουν αυτό το κείμενο σήμερα;

Χρειαζόμαστε περισσότερη αλτρουιστική στάση. Αυτό είναι βέβαιο. Χρειαζόμαστε επίσης περισσότερη συνεργασία ανάμεσα στη φιλανθρωπία, τις επιστήμες και τις τέχνες. Ανάμεσα στις επιστήμες και τους πολιτισμούς. Στην τεχνολογία και την αυθεντική ανάπτυξη των κοινοτήτων. Το να φέρουμε περισσότερες γυναίκες στον χώρο του STEM (επιστήμη, τεχνολογία, μηχανική, μαθηματικά, ιατρική) είναι σημαντικό — αλλά είναι εξίσου σημαντικό να πολεμήσουμε τα βαθιά ριζωμένα, αυτοματοποιημένα ή θεσμοθετημένα αντιεπιστημονικά, σκληρά και παρωχημένα συστήματα που έχουν ενσωματωθεί σε ό,τι κάνουμε, χρησιμοποιούμε και βλέπουμε καθημερινά.

Πιστεύω ότι το να βρούμε τρόπους να χτίσουμε αρχιτεκτονικές και γέφυρες ανάμεσα σε πεδία, επιχειρήσεις, θεσμούς, τεχνολογίες, χώρες, πολιτισμούς και φύλα — με έναν ενωτικό τρόπο — είναι από τα πιο σημαντικά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε αυτή τη στιγμή. Το μέλλον απαιτεί ενότητα μέσα από τις διαφορές μας. Κατά τη γνώμη μου, οι γενιές μας πρέπει να αφιερώσουν χρόνο στο να χτίσουν δεσμούς στις κοινότητές τους, στις επιχειρήσεις τους, στην έρευνά τους, και να μάθουν να συνεργάζονται με ανθρώπους από πολύ διαφορετικά υπόβαθρα και πεδία από τα δικά τους. Πρέπει να μπορούμε να συνυπάρχουμε και να τιμούμε περισσότερο ο ένας τον άλλον. Γιατί έτσι προκύπτουν οι αλλαγές που μετακινούν παραδείγματα και πραγματικότητες. Ολιστικά. Αντιμετωπίζοντας τα όλα, με όποιον τρόπο μπορούμε, από εκεί που βρισκόμαστε, με ό,τι έχουμε, και με τη φροντίδα που η ζωή αξίζει.

Συνολικά, το μέλλον είναι περίπλοκο και πολυκατευθυντικό. Δεν υπάρχει τρόπος να ξέρουμε τι θα συμβεί σε λίγα χρόνια. Η συμβουλή μου για όσες δεν είναι ακόμα σίγουρες για το τι να κάνουν με τη ζωή και την καριέρα τους είναι: μην συμβιβαστείτε αν δεν φαίνεται ακόμη σωστό. Μπορεί αυτό να κάνει τη ζωή πιο επισφαλή, αλλά αξίζει τον κόπο. Η ζωή είναι πολύτιμη για να τη ζούμε χωρίς αληθινή αγάπη για αυτό που κάνουμε, και χωρίς να διαμορφώσουμε τον εαυτό μας έτσι ώστε να νιώθουμε ότι κάναμε το χρέος μας — προς τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο στον οποίο ζούμε.